اسرارالتوحید یا (اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی‌سعید ابی‌الخیر)

اسرارالتوحید
اسرارالتوحید یا (اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی‌سعید ابی‌الخیر) ، پس از یک‌صد و سی سال از مرگ ابوسعید ابی‌الخیر در خراسان، توسط یکی از نوادگان او به‌نام محمد بن منور نگاشته شد. تألیف کتاب پس از حمله غزان به میهنه انجام گرفته‌است و آن را در حدود سال ۵۷۰ هجری قمری دانسته‌اند.محمد بن منور کتاب خود را به سه باب تقسیم کرده است. باب اول در ابتدای حالت شیخ، باب دوم که به بیان حالات شیخ ابوسعید در سال‌های میانی زندگی او اختصاص دارد، بسیاری از گفته‌ها و اشعاری را که به زبان وی رفته، گردآوری و نقل کرده‌است و باب سوم انتهای حالت شیخ است. این کتاب انشایی روان و منسجم دارد و در دوره اوج سبک مصنوع شکل گرفته ولی تنها در مقدمه مصنوع است. وبه غیر آن در ردیف نثر مرسل قرار دارد.
(منابع تألیف اسرارالتوحید) از جمله منابع محمد بن منور کتاب"حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر"است که پسرعموی محمد بن منور به نام جمال الدین ابوروح لطف‌الله بن ابو سعدبن ابو طاهربن ابوسعیدبن ابوالخیر آن را تألیف کرده است. همچنین از مقامات‌هایی استفاده کرده که در آن عین سخنان ابوسعید در خانگاه خانقاه ها ضبط شده بود.

چاپ‌های کتاب

۱- چاپ ژوکوفسکی ۱۸۹۹
۲- چاپ بهمنیار کرمانی ۱۳۱۳
۳- چاپ ذبیح‌الله صفا
۴- چاپ محمدرضا شفیعی کدکنی ۱۳۶۶ در ۳ جلد
سبک شناسی:
اسرار التوحید که از کتب مهم تصوف و عرفان است به سبب توجه بیشتر صاحبان این آثار به معنا و مطالب کتاب، از تصنع در بیان و کلام به دور است. از طرف دیگر داستانی بودن اینگونه کتابها، خود عامل دیگری است که قلم نویسنده را به شرح ماجراها به زبان ساده تر نزدیک می سازد.
مرحوم بهار اختصاصاتی برای این کتاب ارجمند مذکور داشته که مختصر آن چنین است:
1. این کتاب از معدود کتب قرن ششم است که سبک قدیم یعنی سبک سامانی، در آن ملحوظ است.
2. چون صوفیان کلمات بزرگان خود را مانند اخبار و احادیث کلمه به کلمه ضبط می کرده اند و تصرف در آن را کمتر جایز می شمرده اند، اعتبار عبارات و جمله های این کتاب بسیار است.
3. جمله های کتاب به زبان محاوره ی آن عنصر است.
4. بعضی ویژگی های لغوی کتاب: الف: استعمال بعضی ترکیبات سره ی فارسی مانند: ناخن پیراه، (ناخن گیر) دست پیمان (شال و انگشتر عروس) شکنبه وا (آش شکنبه و شاید :سیرابی).
ب: استعمال افعالی که با دال ختم می شود با حرف (ت) به رسم قدیم چون: کنیت، زنیت، بیاییت ( به جای: کنید، زنید، بیایید)
ج: رسم خط کهن بعضی واژه ها، مانند: مه اندیش (میندیش) و ابدال حروف مانند: فام (وام).
ضمنا شماره کلمات عربی در اسرارالتوحید در حدود سی درصد است.

منبع:ویکی پدیا